De nieuwe grote boze wolf, de tweede golf

Leestijd: 6 minuten

De nieuwe grote boze wolf, de tweede golf

Als iemand die zijn hele werkzame leeftijd met data aan de slag is geweest, moet ik bekennen dat ik me iedere dag de haren uit mijn hoofd trek als ik merk hoe slecht men met data omgaat. (Wel handig omdat ik al 8 weken niet naar de kapper kon).

Er zijn door de overheden ingrepen gedaan die we ons tot drie maanden geleden niet hadden kunnen voorstellen. Er is echter ingegrepen op basis van zeer wankele data. En dat in samenwerking met beroepsbeoefenaren, die heel vaak het woord “evidence-based” bezigen. En het trieste is, dat zowel de meeste politici als de media aan de lippen van deze deskundigen lijken te hangen.

Een paar voorbeelden:

De vage reproductiefactor

De zo cruciale reproductiefactor (R0) is niet een door G’d gegeven formule die je zomaar kan toepassen. Bij de definitie van de R0 moeten er keuzes gemaakt worden. De keuzes die je maakt hebben invloed op het eindcijfer.

Als je precies weet hoeveel besmette personen er per dag in Nederland bijkomen dan kan je dat cijfer eenvoudig berekenen. Maar die cijfers zijn er niet (en ook onmogelijk te verkrijgen). Op het huidige testniveau genereren we namelijk te weinig data. En bij gebrek aan die data moet je de R0-berekening via andere methodes benaderen. Maar daardoor is het niet meer dan een indicatie van wat er echt met de verspreiding van het virus in de bevolking gebeurt.

Namelijk…

• De corona-sterftecijfers die het RIVM hanteert, zijn gebaseerd op de sterfte van mensen waarvan was vastgesteld dat ze corona hadden. Op basis van het bevolkingsregister stelt het CBS vast hoeveel Nederlanders er per week meer overlijden, dan gemiddeld in diezelfde week in de afgelopen  jaren. Dat extra aantal wordt de oversterfte genoemd en wordt dan toegewezen aan dit virus. Die telling van het CBS loopt gemiddeld 2 weken achter. Als we dan weten dat het gemiddeld 3 weken duurt tussen besmetting en sterven, betreft dat in totaal een vertraging van 5 weken.
  
• Ga je uit van het aantal vastgestelde besmette personen in Nederland (op dit moment ruim 45.000), dan hangt het gevonden aantal helemaal af van hoeveel er wordt getest. Als we het testen in de nabije toekomst gaan verdubbelen, dan vind je meer besmette personen.
  
• Baseer je je op dagelijkse ziekenhuisopnames, wat het RIVM blijkbaar doet, dan zijn die ook niet zuiver. Het zou best kunnen zijn dat, omdat het nu minder druk is in de ziekenhuizen, men minder streng is bij het accepteren van patiënten. Dat zou een stijging betekenen van het aantal ziekenhuisopnames zonder dat het aantal besmettingen in het land hoeft te zijn opgelopen.

Benadering

Dus de data zijn slechts een benadering van de werkelijkheid met forse marges van onzekerheid.

Dit was de laatste presentatie van het R0-cijfer door het RIVM bij de sessie met de Tweede Kamer op 7 mei.

Dus op 7 mei wordt de R0 gepresenteerd op basis van de ziekenhuisopnames tot 1 mei. Ziekenhuisopnames gebeuren zo 10 à 12 dagen na de besmetting. Dus er is per saldo al een vertraging van 3 weken.

To add insult to injury: het RIVM weigert openbaar te maken welke waarden ze gebruiken in de R0-formule. Plus dat men ook niet wil melden wat de actuele waardes zijn, zoals uit deze tweet van een journalist blijkt:

We kunnen dus niet controleren hoe het cijfer wordt berekend en krijgen ook niet de actuele waardes te horen.

Een aantal Duitse universiteiten laat op hun website de ontwikkeling van de R0 in een aantal landen zien, waaronder Nederland. En dan zie je precies het probleem dat ik hierboven heb geschetst. Die cijfers zijn gebaseerd op het aantal geïnfecteerden. Dus als we in de komende maand beduidend meer gaan testen, dan zullen we meer besmette mensen gaan vinden en gaat de R0 dus omhoog in dit overzicht.

We horen regelmatig dat “de R0 weer in de richting gaat van 1”, of zelfs “dat die eroverheen gaat”. Maar besef dus dat die R0 op dat moment lager of hoger kan liggen. (De aanhoudende daling van alle kerncijfers sinds begin april laat zien dat we over die periode zeker duidelijk onder de 1 moeten hebben gezeten).

Te weinig specificaties in de cijfers

Maar zelfs als we het perfecte inzicht zouden hebben in het aantal besmette personen, of ziekenhuisopnames, of sterftegevallen, dan nog zegt dat voor het beleid niets, als we die niet beter specificeren.

Want stel dat er dankzij de lockdown in de samenleving niemand meer wordt besmet, maar dat er wel nog grote uitbraken zijn in de zorginstituten, dan zouden de kerncijfers  wijzen op forse aantallen slachtoffers, terwijl er buiten de zorginstellingen niets meer aan de hand is.

Vervolgens wordt het beleid bepaald door de totaalcijfers, omdat we niet anders hebben. En daarop worden dus beslissingen genomen met grote gevolgen voor economie en samenleving.

Stel namelijk dat de cijfers inderdaad oplopen. Komt dat dan doordat de scholen zijn opengegaan, de contactberoepen weer actief zijn geworden, we meer naar buiten gaan, de zwembaden open zijn, of omdat er in de vleesindustrie weer nieuwe uitbraken zijn?

Spoiler alert:

Op de manier waarop wij met de data omgaan (of eigenlijk niet met de data omgaan) weten we dat niet!

En dus lopen we het risico, dat als de toename alleen komt door de zwembaden (wat ik niet denk), het gevolg zal zijn dat we het hele pakket maatregelen terug gaan draaien.

En het had zo makkelijk anders gekund. Als men gewoon bij ieder besmet persoon een vragenlijst had afgenomen, met o.a. vragen om vast te stellen waardoor de besmetting was ontstaan, dan zouden we het besmettingsverloop in de tijd hebben kunnen volgen. Maar ook zou per dag aan de hand van nieuwe gevallen vastgesteld kunnen worden of het patroon veranderde, of de oorzaak van een nieuwe stijging achterhaald kan worden. (En het was/is heel makkelijk uit te voeren. Ik gebruik al bijna 20 jaar de software van NoTies. 

De gebruikskosten zijn gering en het is op ieder device te gebruiken.) Maar het lijkt er gewoon op dat men niet beseft hoe belangrijk het verzamelen van deze data is, om een zo goed mogelijk beleid te voeren.

Crash the Curve, onmogelijk in Nederland

Er zijn diverse deskundigen die op tv zeggen dat we maar beter nog een tijdje in lockdown kunnen blijven om het aantal besmette personen te minimaliseren. Want als we de boel pas daarna weer open gooien, dan kunnen we via een gericht beleid, de toch nog besmette personen goed onder controle houden.

Mag ik degenen die dat voorstellen uit de droom helpen. De wijze waarop we in Nederland contactonderzoek organiseren en quarantaines instellen en handhaven, zou in Zuid-Korea tot lachsalvo’s leiden. Volg maar eens de discussies in de media rondom het organiseren van het contactonderzoek. Nieuwsuur heeft er diverse uitzendingen aan gewijd. Dit was de laatste, ruim 2 maanden na de start van de pandemie.

En als we niet perfect in staat zijn om nieuwe gevallen te onderzoeken en al hun contacten te waarschuwen en onder controle te houden, zal het dan toch weer gaan stijgen.

Crash the Curve is tegelijkertijd ook Crash the Economy (als dat al toch niet gebeurd is).

Wij zijn niet getraind, noch voorbereid, om bij een dergelijke aanpak het aantal nieuwe gevallen dicht bij de nul te houden.

Hetzelfde laken een pak; de tweede golf

Het is echt om te lachen als het niet om te huilen zou zijn. Besef welke ingrijpende maatregelen er op onbetrouwbare cijfers gebaseerd worden en welke kolossale consequenties die hebben.

Ik ben ervan overtuigd, dat als er over een aantal jaren de evaluatie komt over deze periode dat dan vastgesteld wordt dat er wereldwijd sprake was van complete paniek, gebaseerd op een primaire doodsangst. Dat laatste is begrijpelijk voor een gemiddelde burger, maar niet voor beleidsmakers en hun adviseurs.

Met de dreigingen van “de tweede golf” is eigenlijk hetzelfde het geval. Het bezigen van die term geeft het gevoel dat als er weer een stijging komt van het aantal gevallen, we weer in het “Bergamo scenario” terechtkomen. De IC’s kunnen het niet meer aan. Doden liggen op de gangen.

Nee, dat willen we in geen geval, dus laten we de lockdown nog maar een paar weken (liefst maanden) handhaven.

Allereerst heb ik al laten zien dat de R0 geen hard cijfer is. En dat stijgingen ook samen kunnen hangen met bijzondere omstandigheden op een bepaalde plek, of in een bepaalde sector.

Niet meer zo hoog

Daarnaast is het zo dat het aantal IC-opnames (als dat de indicator is) inmiddels rond de 10 per dag ligt. Dat lag eind maart ruim boven de 100 per dag.

Dus als het weer wat zou gaan stijgen, dan gaat het dus bij lange na niet meer naar dat hoge niveau. Het simpele feit dat we in Nederland (superspread) events hebben verboden impliceert, dat de cijfers maximaal zo kunnen zijn als ik hieronder laat zien in een grafiek van twee groepen gemeenten met bij elkaar evenveel inwoners (150.000). De gele lijn betreft de ontwikkeling in 5 gemeenten VOORDAT DE LOCKDOWN ER WAS.  In die gemeenten vonden geen superspreading events plaats (zoals wel in de gemeenten met een blauwe lijn).

Dus in een periode van 12 dagen (tussen 10 maart en 22 maart), terwijl men alles nog deed wat na 19 15 maart door Rutte verboden werd, was de stijging van het aantal zieken zeer overzichtelijk (een verdubbeling)

Nogmaals:

Dat was dus toen we nog alles deden. Geen social distancing, geen restaurants en cafés die dicht waren en mensen die nog gewoon werkten op de locatie van hun bedrijf.

In het najaar zou er inderdaad weer een grotere stijging van nieuwe gevallen kunnen ontstaan, maar dan alleen als men in de zomer niet heeft bijgeleerd en men nog steeds een beleid voert dat niet op data is gebaseerd. En daartoe ook geen pogingen doet via allerlei gerichte testen, zoals hier uiteengezet.

En misschien gaat het nu weer naar 20 doden ipv 10 (maar ik verwacht zelfs dat niet).

Besef dus dat elke keer als we weer een deskundige in de media horen dreigen met “de tweede golf” in de komene maanden dat het vooral bangmakerij is. En niet gebaseerd op de evaluatie van data.  Een voortzetting van het patroon dat ik nu al 2 maanden waarneem, waarin men van alles zegt, zonder dat men daar getalsmatig een onderbouwing voor heeft. Met als extra feit, dat het erop lijkt dat men in die twee maanden amper meer pogingen heeft gedaan om die data wel te verzamelen.

U heeft zojuist gelezen: De nieuwe grote boze wolf, de tweed e golf.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.