Het grote belang van betrouwbare data in het vaccinatiejaar 2021

Leestijd: 8 minuten

Good Data Matters

De lezers van mijn artikelen weten hoezeer ik wijs op het belang van goede data. Half april schreef ik al dit blog over de sterke overschatting van het sterftecijfer aan/met Covid19.  En daarna volgde nog vele andere blogs over de wijze waarop de data slecht gebruikt werden.

De kritiek betrof drie aspecten:

1. Data waren (en zijn) niet accuraat en niet actueel.
2. Relevante data werden (en worden) niet verzameld of niet gepresenteerd.
3. De data werden door RIVM en OMT gebruikt/misbruikt om in de richting van regering en politiek het door hen gewenste beleid te krijgen en het positieve effect van getroffen maatregelen sterk te overschatten. Dat gebeurde ook via de media. Die geen tegenwicht boden tegen deze aanpak van RIVM en OMT. En die met kennelijke graagte angstwekkende cijfers (sterk) aandikte.

Het begon eigenlijk al met de schatting van het sterftecijfer (IFR) van ruim 3% door de WHO. Gecombineerd met de beelden van Bergamo en de toelichtingen van medici dat je bijvoorbeeld al besmet kon raken als je willekeurige voorwerpen aanraakte, ontstond  er onder een groot deel van de Nederlanders een basale doodsangst voor hen zelf  en voor hun (oudere) familie.

Op basis van die angsten werden maatregelen door de overheid genomen, die begin dit jaar nog compleet ondenkbaar waren. En de meerderheid wilde eerder zwaardere dan minder zware maatregelen.

Mijn insteek was en is om de goede data te krijgen en te laten communiceren door RIVM/OMT, regering en de media om op die manier burgers op een afgewogen manier hun beslissingen te kunnen laten nemen. In plaats van door de “misbruik” van de data, burgers door de gewenste hoepels te laten springen en daarmee ook nog wantrouwen te creëeren bij een deel van die bevolking.

Het draaipunt

Nu we 2021 ingaan, het jaar dat vrijwel compleet in het teken zal staan van vaccinatie, zal het belang van goede, accurate, actuele en betrouwbare data nog groter zijn. Maar dat zal nog een grotere uitdaging worden voor RIVM/OMT, de regering en de media.

Want aan de ene kant zullen zij de – voor hen zo succesvolle – lijn willen blijven volgen om de angst onder de bevolking erin te houden. Zoals die wordt gezaaid door Prof. Van Egmond die recentelijk nog stelde dat als je besmet raakt de kans van 1 op 100 hebt om te overlijden (3 minuut 36). Een ander goed voorbeeld was wat Premier Rutte meldde tijdens zijn rede uit het torentje: Op de IC’s liggen  2,5 keer zoveel mensen onder de 50 jaar dan boven de 80.

Maar daarmee maskeerde hij dat er (volgens het RIVM zelf) 80 keer zoveel mensen aan/met Covid-19 zijn overleden boven de 80 jaar dan onder de 50. Maar nee, Rutte wilde ook degenen onder de 50 door middel van een stevige druk op de angstknop in het door het RIVM gewenst gareel krijgen.

Dus die lijn was en is om via de cijfers angst te blijven zaaien voor Covid-19 onder alle lagen van de bevolking en daarmee de steun te houden van de bevolking voor zware maatregelen. Maar ook om de vaccinatiebereidheid zo hoog mogelijk te krijgen.

Maar vanaf begin 2021 komt er een nieuwe invalshoek:

Het succes laten zien van het vaccineren. (Ik schreef er al eerder over). Want als vanuit de data blijkt dat er sprake is van een duidelijke verlaging van de verspreiding van het virus (zeker onder gevaccineerden), dan zal de bereidheid om je te laten vaccineren alleen maar toenemen.

Versta me goed: ik wil noch de ernst van Covid-19 ontkennen, noch een oproep doen om je niet te laten vaccineren. Ik wil dat zowel onze bestuurders als wij als burgers goed en objectief geïnformeerd worden, zodat onder de moeilijke omstandigheden we de beste beslissingen kunnen nemen. Met een goede afweging van de voor- en nadelen. Kijk maar wat er vanmorgen in de krant stond over de onwil bij een deel van het zorgpersoneel om zich te laten vaccineren.

Die weerstanden neem je niet weg door dreigementen, maar slechts door het geven van objectieve informatie door personen, instanties, waarin men vertrouwen heeft.

Niet alleen voor zorgmedewerkers, maar ook voor burgers.

Drie interessante data-ontwikkelingen

Op dit moment kan ik niet voorspellen hoe de datavoorziening in 2021 zal gaan verlopen onder invloed van deze twee -tegengestelde- krachten.

Vanzelfsprekend zal ik dit ook in het vaccinatiejaar 2021 in de gaten blijven houden en over rapporteren.

In dat kader vielen me nu al een drietal onderwerpen op waarbij data en onderzoek een cruciale rol spelen. En ik kan het niet nalaten die met u te delen.

1 – Vanuit de nieuwe insteek zal er een moment komen dat het belangrijk is om te zien dat het aantal nieuwe besmettingen duidelijk aan het afnemen is. Dat kan het gemakkelijkst bereikt worden als je bij de wijze van registreren en tellen strenger wordt dan tot nu toe is gebeurd.

Al een half jaar stel ik aan de orde dat het aantal geregistreerde positieve testen door het RIVM weinig zegt over de mate waarin het virus zich in Nederland verspreidt. De laatste drie weken is het grootste deel van de stijging toe te schrijven aan de sterke toename van het aantal uitgevoerde (PCR-)testen in Nederland. De reproductiefactor zoals Van Dissel die in het Catshuis presenteerde maakte daar -effectief- misbruik van.

Maar als je de reproductiefactor berekent op basis van het aantal ziekenhuisopnames, dan wordt die reproductiefactor al duidelijk lager. Dus mijn prognose is dat dit ergens in het eerste kwartaal gaat gebeuren.

Overschatting

Wat echter nog een belangrijker ingreep is, is om te gaan toegeven dat de PCR-test een (forse) overschatting geeft van het aantal personen, die op een gegeven moment anderen kunnen besmetten. Al sinds juni beschrijf ik dit probleem. En sinds augustus/september zien we dat ook terug in veel – buitenlandse – media. Dit is een artikel in de New York Times uit september.

Via de PCR-test kun je ook virusdeeltjes aantreffen, die er al een hele tijd zitten en/of waarmee anderen niet besmet kunnen worden. Met name gaat het mis als bij de analyse van de swab het sample teveel wordt vermenigvuldigd. De zogenaamde  Ct-waarde (de keren dat je vermenigvuldigt) zou niet meer mogen zijn dan 35 en blijkt vaak ruim boven de 40 te liggen.

Heel lang is dit door de Nederlandse deskundigen ontkend.

Maar er is de laatste weken een duidelijke kentering te merken. Prof. Koopmans heeft dat recentelijk al toegegeven bij een podcast met Thijs van der Brink.

Maar tot veler verbazing heeft de WHO dat op 14 december ook erkend.

In een Information Notice schrijven zij:

CT-waarde

Zij waarschuwen in feite dat die Ct-waarde niet te hoog mag worden. Iets wat vele criticasters van de PCR-test al sinds de zomer beweren.

Ik kan deze verandering van positie niet anders beoordelen dan het voorsorteren op wat ik hierboven heb beschreven. Een overschatting van het aantal besmettingen is niet meer gewenst als het succes van het vaccinatiebeleid aangetoond moet worden.

Let maar op: er komt een moment ergens in de komende maanden dat de PCR-test niet meer als indicator wordt gebruikt voor de ontwikkelingen van het aantal besmettingen in een land. De rol van de PCR-test om de angst onder de bevolking erin te houden, zoals we dat de tweede helft van dit jaar hebben gezien, zal dan uitgespeeld zijn. Dan wordt de  data juist benut om bij iedereen  het succes van de vaccinatie-aanpak te benadrukken.

2 – Data over bijwerkingen van het vaccineren/vaccinatie

Bij het afwegen van de keuze om je al dan niet te laten vaccineren speelt aan de ene kant een rol de inschatting van het gevaar voor jou om besmet en ziek te worden, en/of anderen te besmetten. En aan de andere kant wat het nadelig effect van de vaccinatie is. Juist bij een onderwerp als Covid-19 dat sinds maart zoveel impact heeft gehad en zulke grote tegenstellingen zijn ontstaan, is het heel belangrijk om dat afwegingsproces te kunnen maken.

Want net zoals er angstverhalen zijn waardoor veel mensen hun kans om van Covid-19 ziek te raken of eraan dood te gaan, zijn er ook angstverhalen over de schade die je kunt oplopen aan het vaccineren zelf. En binnen dat gepolariseerde informatiegeweld is het van groot belang dat je goede data krijgt van mensen waarin je vertrouwen stelt en die geen verborgen agenda hebben.

Als er statistieken bekend zijn, dienen die gedeeld te worden en van objectief commentaar te worden voorzien. In de VS heeft de CDC een zeer informatieve website over het vaccin en het vaccineren. Inclusief een app (V-safe) waarmee gevaccineerden bijwerkingen en dergelijke kunnen registreren.

Dit zijn de resultaten van deze app na 5 dagen vaccineren in de VS:

De cijfers lijken mij cumulatief te zijn. Dus op 18 december zaten er 112807 personen in de app en daarvan had ongeveer 3% een klacht aangegeven, die onderin aangegeven staat. Ik kan niet beoordelen of dit hoog of laag is t.o.v. andere vaccinaties, maar het zou fijn zijn als dit soort informatie gedeeld wordt en op een objectieve manier wordt toegelicht.

Dit is trouwens de eerste vaccinatie met het Pfizer vaccin. Vanuit het veld heb ik begrepen dat bij de tweede vaccinatie na 3 weken de impact nog wat groter is, maar dat zien we hopelijk dan ook snel in dit soort overzichten terug.

Dit zegt nog niets over de effecten op langer termijn, maar deze en andere informatie, op een verantwoorde manier met ons gedeeld, zal meer rust betekenen t.a.v. besluitvormingsprocessen. Waarbij men bovenal respect moet houden voor het afwegingsproces van het individu.

Centrale vraag voor Nederland is: komt er ook een dergelijke app voor gevaccineerden en zal het RIVM dan transparant zijn over de data die het oplevert?

3 – Het onderzoek tijdens de fase-3 trial van Pfizer en Moderna

Als onderzoeker ben ik nieuwsgierig naar de opzet en uitvoering van het onderzoek bij deze fase-3 trial. Deze heeft geleid tot het cijfer van 95% bescherming dat we nu al ruim een maand in de publiciteit kennen. Het Pfizer- en Moderna-vaccin zijn inmiddels in de VS goedgekeurd. En op die zelfde pagina van CDC staat ook veel meer over het onderzoek, de aanpak en het toelatingsproces. 

Hier staat alles over het Pfizer-vaccin en hier over het Moderna-vaccin.  Een uitgebreide en transparante bron van informatie. Dat wel heel schril afsteekt tegen de informatie die je van het RIVM krijgt en opmerkingen zoals die van de GGD voorman Sjaak Grouw. Bij Op1 gaf hij aan dat we bij onze planning van de uitrol van het virus nog niet de bijsluiter in bezit hebben.

De eerste cijfers van Pfizer en Moderna zijn door de deskundigen met veel enthousiasme ontvangen. Als ik naar de verslagen kijk (zoals je die kunt teruglezen bij het verslag van het goedkeuringsproces op die CDC-site),‹ dan zijn er nog wel wat vraagtekens bij mij. Vooral op de onderzoeksmethode. Er zijn circa 22.000 met het Pfizer vaccin gevaccineerd en nog zo’n groep met een placebo.

Opmerkelijke uitkomst

Blijkbaar is de opzet zo dat als er minstens 170 mensen van die 44.000 besmet zijn geraakt met Covid-19, dat er dan analyses kunnen worden gemaakt en de goedkeuringsprocedure kan worden ingegaan. Toen die 170 bereikt werden, bleek dat het overgrote deel van die 170 (162) afkomstig waren van die placebo groep. Dat is zeker een opmerkelijke en positieve uitkomst. Bij Moderna zie je ongeveer hetzelfde.

Maar ik sloeg het onderzoek na op iets anders. Namelijk dat men na een tijdje (bij voorbeeld in november) onder alle deelnemers of een steekproef ervan een PCR-test uitvoerde. Want nu was het zo dat die 170 alleen boven water kwamen, omdat het mensen waren die klachten hadden en toen positief werden getest. Maar van de overige mensen is dus alleen bekend dat ze blijkbaar geen klachten hadden. Dus de mensen die wel besmet waren, maar geen symptomen hadden, werden ook niet onderkend.

Ik wil wel aannemen dat als er zo een groot verschil is bij de mensen met symptomen tussen de gevaccineerde groep en de groep met een placebo dat bij asymptomatische mensen er ook wel een positieve werking zal zijn geweest. Maar ik begrijp niet waarom dat onderzoek toen niet is uitgevoerd. Misschien dan niet alle 44.000 proefpersonen, maar wellicht wel bij een steekproef ervan. Voor de kosten zou je dat toch niet hoeven laten.

Maar het lijkt erop dat alleen de focus op toelatingscriteria (170 besmette personen) was en dat al het andere bij de goedkeuring als onbelangrijk werd gezien.

Van het Oxford-vaccin begrijp ik trouwens dat de proefpersonen wel heel frequent worden getest!

Het is m.i. heel belangrijk dat bij het Pfizer en Moderna-vaccin een vergelijkbaar onderzoek onder de proefpersonen toch nog wordt uitgevoerd. Plus dat het ook fijn zal zijn om een update te krijgen van die testpersonen nu er ongetwijfeld een stuk meer dan die 170 mensen uit de beide groepen besmet zijn geraakt. In het kader van de transparantie en het scheppen van vertrouwen lijkt me zoiets niet eens gewenst, maar zou dat vereist moeten zijn.

Conclusie

Met dit blog heb ik willen laten zien hoe belangrijk data zijn en hoe cruciaal het is als die accuraat, actueel en compleet zijn. Zeker in het vaccinatiejaar 2021 is dat nog belangrijker dan het in 2020 al was. Hopelijk zal men in Nederland nu wel een transparant en volledig beleid gaan voeren. En het zou aanbeveling verdienen dat bij data-verzameling en data-presentatie een groep onafhankelijke wetenschappers een belangrijke rol gaat spelen om zo de geloofwaardigheid zo groot mogelijk te laten zijn.

U heeft zojuist gelezen: Het grote belang van betrouwbare data in het vaccinatiejaar 2021.

Volg Maurice de Hond op Twitter | YouTube | Facebook | LinkedIn.

Help ons bij ons streven naar objectieve en betrouwbare informatie. En geef ons een kleine financiele injectie.