Is er sprake van de start van een hoge derde golf of juist niet? Het beeld is verwarrend en informatiebronnen spreken elkaar tegen. In dit artikel neem ik de verschillende aspecten uitgebreid door en spreek ik mijn verwachting uit over de komende tijd. Met een belangrijke rol voor het betere lenteweer in april.
Lees volledig artikel: Is dit de start van de – hoge – derde golf?
Het beeld dat we nu krijgen over de huidige situatie en de komende tijd, is uiterst diffuus. Het loopt van “het begin van een forse derde golf” tot “het valt allemaal wel mee”. In dit artikel laat ik de verschillende componenten de revue passeren en geef ik aan wat ik denk dat er gaat gebeuren.
De onrealistische scenario’s van het RIVM met een bezetting van meer dan 1500 op de IC’s zullen zich in april/mei niet gaan voordoen.
De besmettingcijfers stijgen mede doordat men veel meer test en ook veel meer schoolgaande jongeren test. (En dat de PCR-testen ook positieve uitslagen geven voor degenen, die niet meer besmettelijk zijn). Die stijging zegt veel minder dan het verloop van de ziekenhuisopnames. Die zijn op dit moment nog stabiel, maar zouden in de komende tijd (wat) kunnen stijgen.
De Britse mutant kent een hogere mate van besmettelijkheid (wij schatten 24%) maar zal in Nederland niet tot het zwarte scenario van het RIVM leiden. Het kan wel zorgen voor een -waarschijnlijk- gematigde stijging van ziekenhuisopnames.
Behoudens op de overlijdenscijfers van de oudste groepen zal vaccinatie in Nederland voorlopig nog weinig effect hebben op de meeste cijfers. Pas in mei/juni zullen daar echte effecten door kunnen ontstaan.
Het weer
Het belangrijkste effect op de cijfers zal de ontwikkeling van het weer gaan hebben. Als het lenteweer echt doorbreekt dan zal dan snel in de ontwikkeling van de cijfers zichtbaar worden. Vorig jaar gebeurde dat in de eerste week van april. De weersverwachting voor de rest van maart is -helaas- niet gunstig, maar hopelijk zal dat rond Pasen (begin april) veranderen. In dat geval mogen we vanaf 1 à 2 weken daarna forse dalingen verwachtingen.
Extra componenten voor de ontwikkelingen zijn nog de immuniteit (hoe ver zijn we nog van de situatie dat een groot deel van de bevolking immuun is?) en andere externe factoren, zoals die blijkbaar in de staten van de VS (en op Urk) tot forse dalingen hebben geleid. Net zoals daar zou ook bij ons (en in de rest van Europa) onverwacht een sterke daling kunnen gaan ontstaan.
Wel zijn er steeds meer waarschuwingen over het ontstaan van gevaarlijkere varianten door juist het beleid van lockdowns en de aanpak van vaccinatie. Daar zal ik morgen meer aandacht aan gaan schenken.
Model zaligmakend
De afgelopen drie dagen werden door het RIVM ruim 6000 besmettingen per dag gemeld. De hoogste aantallen sinds half januari. Tegelijkertijd lopen de ziekenhuisopnames en IC-bezetting langzamerhand weer iets op (volgens LCPS althans, niet volgens Stichting NICE). Is dit het begin van de hoge derde golf, die sinds eind januari is aangekondigd? Hoe moeten de cijfers nu eigenlijk worden geduid? En wat kunnen we de komende tijd nog verwachten?
Het grote probleem bij het ondergaan van de cijfers, die we dagelijks op ons afkrijgen, is de mate waarin door de maanden heen het RIVM met cijfers is omgegaan. En vooral de wijze waarop zij hun model zaligmakend hebben gemaakt. Begin februari noemde ik dat een “model-dictatuur”. Daardoor krijg je eigenlijk maar twee soorten reacties:
– Of: “het gaat slecht op dit moment en het wordt nog veel slechter.”
– Of: “de cijfers geven geen betrouwbaar beeld van de ontwikkelingen en het gaat een stuk beter dan men ons wil doen geloven.”
In dit artikel wil ik proberen aan te geven waar we op dit moment staan en wat we tot en met half mei zouden kunnen verwachten.
De onrealistische scenario’s van het RIVM
Ik wil nu niet teveel aandacht geven aan de kwaliteit van het model en de scenario’s van het RIVM. Ik schreef hier de afgelopen week al dit artikel over: Angstporno in het Catshuis. En deze video van Blckbx.tv gaat hier ook al over.
Eigenlijk kan ik volstaan met de vergelijking van deze twee grafieken uit presentaties van Prof. Van Dissel in het Catshuis. Deze geven in hoofdlijnen dezelfde situatie weer. Links de grafiek zoals deze op 31 januari werd gepresenteerd en rechts de grafiek die 6 maart werd gepresenteerd.
De paarse lijnen zijn volgens het RIVM de meest waarschijnlijke gang van zaken bij een bepaald scenario volgens het RIVM. (Opening van basisscholen links en opening van terrassen rechts). De groene cirkel heb ik er bijgeplaatst en is de huidige bezetting van de IC’s.
Als de presentatie van 6 maart met die van 31 januari wordt vergeleken, dan vallen twee dingen op:
- Het RIVM heeft de top van de curve bij de presentatie van 6 maart 4 weken verschoven. (Van eind maart, naar eind april).
- De toppen van de twee curves verschillen fors. De rechter grafiek kent toppen die twee keer zo hoog zijn als die bij de linker grafiek. Besef daarbij dat de paarse lijn rechts (bij opening van de terrassen rond 10 maart) volgens het RIVM zou leiden tot een IC-bezetting van 2300 patiënten eind april. Bijna 1000 meer dan het hoogtepunt van begin april 2020.
Juist het groene puntje bij beide grafieken laat zien hoe onrealistisch die scenario’s zijn. Want dat betreft de huidige bezetting van de IC’s (ruim 550). Die is zelfs lager dan de zwarte lijn van beide grafieken. (Dat waren scenario’s bij ongewijzigd beleid van eind januari en begin maart).
Bij de toelichting deze week van Prof. van Dissel in de Tweede Kamer bleek trouwens dat in het model van het RIVM geen rekening werd gehouden met seizoenseffecten. Een nogal bijzondere opvatting als je de ontwikkeling van de verspreiding van het virus sinds februari 2020 volgt in de gebieden met ons type weer. (En als je ziet hoe zich dat verhoudt tot de griepseizoenen in die landen).
Waar staan we nu?
Op basis van de cijfers tot en met gisteren is deze grafiek gemaakt. Het zijn voortschrijdende gemiddeldes over 7 dagen.
Als we ons richten op de laatste drie weken (de rechterkant van de grafiek), dan zien we:
- De blauwe lijn van ziekenhuisopnames laat al ruim een maand een stabiele situatie zien.
- De groene lijn van het aantal uitgevoerde testen door de GGD laat een sterke stijging zien. Morgen zal het RIVM melden dat het aantal testen met ruim 20% is gestegen.
- De rode lijn is het percentage getesten met een positieve uitslag. Die daalt gestaag en is inmiddels rond de 7,5%. Een waarde die we voor het laatst in september hadden. De laatste drie dagen loopt die weer wat op.
- Het aantal positief getesten was twee weken lang stabiel en loopt de laatste twee weken weer op.
Als het aantal personen dat positief getest wordt, je enige maatstaf is, dan lijkt er sprake te zijn van een duidelijk keerpunt. Op dit moment is het onbekend wat de cijfers zijn van de komende twee dagen. Maar het is vrijwel zeker dat het RIVM morgen zal melden dat het aantal positief getesten duidelijk gestegen is (ik denk tussen de 20 en 25%). Ook de ziekenhuisopnames en de IC-opnames zullen wel wat hoger liggen dan de week ervoor. Alleen de overlijdensgevallen waarschijnlijk niet. De besmettingen en sterfte in zorginstellingen zullen wel verder afnemen.
Maar wat betekent dat nu? Is de grote derde golf begonnen en wat zullen we tot aan mei kunnen verwachten?
Wat is een “derde golf”
Nog los van de kenmerken waarop je ontwikkelingen bestudeert (besmettingen, ziekenhuisopnames, overlijdensgevallen) is de vraag hoe je een golf precies definieert. Begin augustus 2020 was er een korte periode van een beperkte stijging van alle kenmerken. (Vrijwel zeker ten gevolge van het offerfeest). In de tweede helft van die maand gingen de cijfers weer omlaag. Was dat een golf(je)?
En als je naar deze grafiek van de ziekenhuisopnames per dag kijkt, is de conclusie dan niet dat er eigenlijk al een derde golf is geweest. (Tweede helft december, na een tweede golf in de tweede helft oktober)?
Besef dat het beeld dat Van Dissel schetste op 6 maart gaat over ziekenhuisopnames die per dag beduidend hoger liggen dan zelfs de 600 opnames op één dag tijdens het hoogtepunt van de eerste golf. Daarna is het hoogste aantal opnames ruim 450 geweest eind december.
Term golf wel juist?
Als je een woord golf gebruikt in de context van deze coronacrisis, dan kun je de gemiddelde stijging in één maand van nieuwe ziekenhuisopnames per dag met 200 patiënten wel als een golf beschouwen. Maar als het 100 patienten zijn of een beduidend langere periode betreft, is dan de term “golf” wel de juiste?
Dus de aankondiging “de derde golf is begonnen”, zoals die nu in de media omgaat, en ook het RIVM dinsdag zal gaan gebruiken (zoals ze dat ook al drie weken geleden trouwens deden), zijn zware woorden. Zeker als je dan bijna impliciet overbrengt dat het minstens iets zal worden als bij de tweede golf in oktober 2020.
Ik vind dat -juist op dit moment- heel belangrijk om dat te vermelden, want hoewel ik denk dat er de komende weken nog best stijgingen zouden kunnen komen van geconstateerde besmettingen en ziekenhuisopnames (vermoedelijk niet van oversterfte), acht ik de kans klein dat we dan weer op het niveau komen van eind oktober of eind december. Laat staan het niveau van de voorspellingen van het RIVM.
Wat gaat er gebeuren?
Verwacht nu niet dat ik precies zal kunnen aangeven wat er tot eind mei zal gaan gebeuren. Wat ik wel kan doen, is het behandelen van de diverse componenten, die de ontwikkelingen gaan bepalen met daarbij de mogelijke gevolgen.
1. Aantal positieve testen
Terwijl het aantal positieve testen de laatste dagen duidelijk toeneemt, gebeurt dat in samenhang met een fors groter aantal uitgevoerde testen. Daarnaast blijf ik berichten ontvangen van mensen, die weken/maanden nadat ze ziek waren geweest, nog steeds positief worden getest. Al in juni beschreef ik dat risico van “false positives”. Dat zijn in feite mensen die eerder besmet zijn geraakt, niet meer besmettelijk zijn, maar toch nog virusresten in neus/keel hebben en dus positief testen. Naarmate er meer mensen besmet zijn geweest, zullen er ook meer mensen dat risico hebben als ze getest worden.
Daarnaast is er de problematiek van testbereidheid en de veranderingen van criteria. Zo zien we de laatste weken een forse stijging van basisschoolleerlingen (en hun familie) die getest worden, terwijl dat in december nog amper gebeurde. Inmiddels zien we dat meer dan 10% van de positief getesten basisschoolleerlingen zijn.
Eigenlijk kunnen we pas over zo’n 5 tot 10 dagen aan de ziekenhuisopnames zien in welke mate deze stijging van positieve testuitslagen echt toe te schrijven is aan een stijging van het aantal besmettingen onder de bevolking in Nederland. De stijging van de aantallen positieve testen na half februari zijn niet terug te vinden in de ziekenhuisopnames van eind februari. (Dat betekent ook dat de week met veel buiten schaatsen niet tot grote uitbraken heeft geleid).
Mijn eigen indruk is dat er bepaalde regio’s zijn waar er duidelijk sprake is van een toename van het aantal besmettingsgevallen onder de bevolking (zoals de kop van Noord-Holland) , maar dat er ook regio’s zijn waar de daling zich verder heeft voortgezet.
Heel interessant op dit moment is de ontwikkeling op Urk. Het AD schreef hier onlangs over. Na een piek eind november (50 geconstateerde besmettingen per dag) zijn de cijfers vanaf half februari vrijwel naar het nulpunt gedaald.
Leren van het virus
Door goed te begrijpen wat daar nu gebeurd is, kun je beter leren hoe het virus zich verspreidt, en wat de reden is van die daling. (Net zoals het proberen te vinden voor een verklaring van de sterke dalingen in vrijwel alle staten van de VS).
Ik denk dat de komende 3 à 4 weken we qua ontwikkelingen van besmettingen nog wel stijgingen kunnen gaan zien (zeker als er nog veel meer getest gaat worden) en dat er ook nog wel stijgingen kunnen gaan ontstaan in ziekenhuisopnames, maar ik verwacht niet dat het maar in de buurt komt van het gemiddelde scenario dat het RIVM heeft geschetst. Ergens in april zal er een (forse) daling worden ingezet. Ik leg het hieronder uit.
2. Effect van de Britse mutant
Inmiddels is de Britse mutant dominant in Nederland. Het is duidelijk langzamer gebeurd dan het RIVM in januari aangaf. Plus dat het effect op de stijging van de besmettingen veel kleiner was. We kennen veel landen in de wereld waar de Britse variant dominant is geworden en waar de cijfers daarna (fors) zijn gaan dalen. Onze inschatting is inmiddels dat de Britse mutant 24% besmettelijker is dan de varianten die we in het najaar hadden. Maar dat gaat niet leiden tot de extreme scenario’s, die Van Dissel op 6 maart presenteerde in het Catshuis. Wel denk ik dat het zal zorgen dat onder de gehele bevolking de cijfers de komende 3 à 4 weken niet fors gaan dalen. Wellicht zelfs nog wat gaan stijgen.
Op basis van datgene wat ik gelezen heb en uit gesprekken met Nederlandse artsen, heb ik de indruk dat van de mensen die besmet zijn geworden met de Britse mutant gemiddeld wat meer in het ziekenhuis belanden en dat het ook wat meer mensen onder de 70 betreft. Dat zou mede de oorzaak kunnen zijn dat -terwijl het percentage positief getesten nog daalden- het met de ziekenhuisopnames niet in die mate gebeurde.
In het Verenigd Koninkrijk, waar de Britse mutant dominant is sinds eind 2020 zien we een forse daling van het aantal geconstateerde besmettingen/sterfgevallen. (In het Verenigd Koninkrijk heeft inmiddels meer dan 25% hun eerste vaccinatie gehad, maar die sterke daling vanaf 10 januari is daar niet aan toe te schrijven.)
(Dit patroon lijkt trouwens sterk op die we in de staten van de VS zien, zoals hier is beschreven).
3. Ziekenhuisopnames
Van verschillende kanten (ook uit ziekenhuizen) krijg ik informatie, dat de Covid-19 cijfers van de ziekenhuizen worden “vervuild” door opnames van patiënten met andere problemen, die bij opname worden getest op Covid-19 en dan positief testen. Die worden meegeteld bij de cijfers van de ziekenhuizen van de Covid-19 patiënten. Uit sommige informatie zou opgemaakt kunnen worden dat het er behoorlijk wat zouden zijn, vanuit andere bronnen krijg ik juist weer de indruk dat het maar een klein deel betreft.
Dat laat direct zien wat de problemen zijn bij het verzamelen en presenteren van cruciale cijfers rondom deze crisis. Er zijn geen echt onafhankelijke instanties voor het verzamelen en analyseren van de cijfers. De cijfers worden door mensen als Kuipers en Gommers gebruikt om via de media het publiek te bespelen, inclusief uitspraken over de maatregelen die al dan niet genomen moeten worden. Daar zouden zij zich van dienen te onthouden.
Het helpt ook niet dat verschillende bronnen (zoals NICE, LCPS en GGD) met verschillende cijfers komen.
Wat deze kwestie betreft, ben ik bang dat we nog een behoorlijke tijd in onzekerheid zullen verkeren over wat er exact in de ziekenhuizen aan de gang is. Ook één van de nadelen van de privatisering van de gezondheidszorg.
4. Immuniteit
Hoe meer mensen geïnfecteerd zijn geweest met Covid-19, hoe minder er nog besmet kunnen worden. Daarnaast is er ook nog een bepaalde grenswaarde aan geïnfecteerden, waarbij er zo weinig nog geïnfecteerd kunnen worden dat het virus als het ware uitdooft. Het is onduidelijk welk percentage dat bij Covid-19 is. Ik heb percentages gelezen tussen de 60% en 90%.
Hoeveel procent in Nederland inmiddels besmet is geweest (en immuun) is ook onbekend. De laagste schatting is van het RIVM (rond de 3 miljoen). Zelf denk ik dat het eerder 5 miljoen is. Maar er zijn ook mensen die stellen dat het veel hoger is, 10 miljoen of meer.
Stel dat er 5 miljoen mensen reeds besmet zijn, dan kunnen nog maximaal 12 miljoen geïnfecteerd worden. De groeisnelheid van de verspreiding van het virus zal hierdoor trager verlopen, dan toen nog niemand besmet was geweest.
Van gebieden waar de cijfers fors dalen wordt vaak gesteld dat er blijkbaar immuniteit is bereikt. Ik waag dat te betwijfelen (althans voor de meeste van die gebieden). Want ik denk dat er anderen redenen zijn waardoor dat gebeurt, zoals in de VS. Ik beschrijf dat in punt 6.
5. Vaccinatie
Juist omdat er steeds meer mensen worden gevaccineerd, en de mate van bescherming blijkbaar hoog is, wordt de mate van immuniteit onder de bevolking verhoogd. Israël ligt qua vaccinatietempo ver voor op Nederland. Uit grootschalig onderzoek blijkt daar dat het vaccin een sterke mate van bescherming biedt. De ziekenhuisopnames in Israël nemen duidelijk af (onder de groep gevaccineerden in veel sterkere mate dan onder de groep niet gevaccineerden). De cijfers dalen gestaag. Maar aan de ene kant is ook bij de 60+ groep een bepaald deel niet gevaccineerd en aan de andere kant is er ook sprake van een vertraging van het effect. Zo liggen er nog personen op intensive care, die in januari besmet zijn geraakt. Inmiddels is de reproductiefactor in Israël wel gedaald naar onder de 0,8.
In Nederland komt men langzamerhand op stoom met vaccineren. Geschat wordt dat er circa 1,7 miljoen prikken gezet zijn. Circa 500.000 voor de tweede keer.
Als we de cijfers van het vaccineren in Israël vergelijken met die in Nederland, zitten wij nu op het niveau waarin Israël de eerste twee weken van januari zat. Ons geplande tempo van vaccineren in de komende weken is, vergeleken met Israël in januari, langzamer. Zeker nu het vaccineren met AstraZeneca (tijdelijk) is stopgezet. Pas in april/mei ligt het in de planning dat we het tempo van Israël van januari zullen evenaren. Kortom: de eerste duidelijke effecten van de vaccinaties in de landelijke cijfers (exclusief de zorginstellingen) zullen pas in de loop van april echt merkbaar zijn. Pas in juni zitten we dan qua effecten op het niveau van Israël op dit moment.
6. Seizoenseffect
De meest cruciale component bij de ontwikkelingen tussen nu en eind mei in Nederland zal die van het weer zijn. Er is veel bewijs dat de weersomstandigheden een invloed hebben op de verspreiding van het virus. De luchtvochtigheid speelt daar een belangrijke rol bij, zoals ik in een groot aantal artikelen sinds maart 2020 beschrijf. Aerosolen in besloten ruimtes kunnen veel langer blijven zweven als de luchtvochtigheid te laag is. En dat is bij temperaturen tussen 4 en 12 graden vaak het geval.
Als we het weer van vorig jaar bekijken, dan zagen we dat we tot begin april veel dagen hadden met gunstige weersomstandigheden voor het virus om binnenhuis lang te blijven zweven. Vanaf 5 april sloeg het weer om en kregen we fijn lenteweer. Met op 1e Paasdag van 10 april een dag waar vrijwel iedereen buiten was. (En zonder forse stijgingen van besmettingen, zoals de virologen en media toen aankondigden).
Als we de 14-daagse weerverwachting zien, dan houden we de komende 14 dagen stabiel ongunstig weer. En ook de langere termijnsverwachtingen laten tot half april nog geen grote stijgingen zien.
Er is nog meer
Maar er zijn nog andere componenten, die samenhangen met het weer en met wat zich in de lucht bevindt: de sterkte van de zonnestralen (UV-licht), luchtverontreiniging, pollen, ozon. Ik zie dan wel bepaalde aanwijzingen, maar nog niet voor ieder van die aspecten een keihard bewijs. Dat er een vorm van missende schakel is, zien we wel door de ontwikkelingen in de VS met een snelle daling in vrijwel alle staten vanaf 8 januari. Ik denk dat pas over lange tijd hierover wel hard bewijs komt.
Als ik alles op een rijtje zet, denk ik dat er in het Westelijk deel van Europa (dus ook in Nederland) in ieder geval zodra het weer duidelijk boven de 15 graden gaat stijgen, de cijfers snel gaan dalen. Het is te hopen dat dit ook weer begin april gaat gebeuren, zoals vorig jaar. Maar de langetermijnsverwachtingen van het weer zijn op dat punt helaas niet gunstig.
Als dat dan ook gebeurt, kan er een interessante situatie ontstaan rondom het vaccineren. Want als de cijfers in mei inderdaad laag zijn geworden, dan beginnen de personen onder de 60 aan de beurt te komen om zich te laten vaccineren. Maar dan is de vraag of die bereidheid onder die groep inmiddels niet fors is gedaald.
Conclusie
Als we het bovenstaande op een rijtje zetten, dan is er best de kans dat nog 3 weken de cijfers hoger zijn dan in februari. Door een combinatie van redenen, zoals hierboven omschreven, is de kans groot dat in de loop van april de cijfers fors gaan dalen. Echter dat zal mede afhangen van het moment waarop het weer duidelijk verbetert.
Het zou zomaar kunnen dat er al eerder een omslag komt, zoals we in de VS zagen en in Engeland. Maar daar kunnen we zeker niet van uitgaan.
Tenslotte lees ik steeds meer waarschuwingen voor het ontstaan van gevaarlijker varianten. juist door het beleid van lockdowns en vaccinatie. Morgen besteed ik daar aandacht aan.
U heeft zojuist gelezen: Is dit de start van de – hoge – derde golf?
Volg Maurice de Hond op Twitter en YouTube.
Wat wij u kunnen brengen, is betrouwbare, onafhankelijke en gedegen artikelen en onderzoeken over de Corona-crisis. Daarvoor vragen we slecht een kleine bijdrage van u.
